Biografizm w refleksji o literaturze w XIX wieku

1.      Biografizm romantyczny:

M. Mochnacki »O „Sonetach” Adama Mickiewicza« (1827)

·         do zrozumienia dzieła trzeba poznać okoliczności, w jakich tekst powstał oraz znać psychologię/biografię autora;

·         zwolennicy klasycyzmu skrytykowali Mickiewicza za to, że zmienił schemat sonetu (orientalizmy – zasłyszane bezpośrednio na Krymie; brak podziału na część opisową i refleksyjną);

·         Mochnacki: klasycy posługują się złymi narzędziami, w sposób naukowy, dlatego nie zrozumieją Mickiewicza, nie da się naukowo opisać tego tekstu. Chodzi w nim bowiem o coś innego – o natchnienie, uczucia, wyobraźnię w chwili tworzenia;

·         Adam Mickiewicz odmalował w tych sonetach siebie, tęsknotę do ziemi rodzimej i okolice Krymu;

·         Sens wypowiedzi Mochnackiego:

- analiza formalna (klasycy) ≠ natchnienie/imaginacja/coś ważnego poza tekstem (Mochnacki);

- tekst jako struktura ≠ tekst jako wyraz jednostkowych uczuć;

- ujęcie ahistoryczne (np. hierarchia gatunków) ≠ ujęcie historyczne (napis doświadczenia biograficznego).

Adam Mickiewicz, „Göthe i Byron” (1827)

·         przeciwstawienie krytyki szkolnej (formalnej, klasycystycznej) klasyce historycznej; uwzględnia ona historyczne okoliczności, które zawierają zmianę schematu; dla takiego krytyka ważne są: naród (charakter narodowy), czas i okoliczności, talent pisarza.

Charakter romantycznego biografizmu:

1.      Sprzeciw wobec krytyki klasycystycznej – silnie sformalizowanej i opartej na analizie, zgodności tekstu z abstrakcyjnymi regułami;

2.      Manifestacyjnie deklarowana świadomość, że za tekstem kryje się autor;

3.      Biografia definiowana jest nie jako zbiór dat i wydarzeń; dostrzega się w niej cztery aspekty:                            - kontekst społeczny, polityczny, historyczno- literacki;

- wykształcenie autora;

- geniusz nie poddający się regułom sztuki;

- moment dziejowy.

4.   W wersji zwulgaryzowanej biografizm ogranicza się jednak do interpretowania tekstu

     przez pryzmat uczuć lub przemyśleń autora (redukcjonizm biograficzny).

2.      Biografizm pozytywistyczny:

Teoretyk biografizmu – H. Taine, „Historia literatury angielskiej” (1864);

wg Taine w analizie i interpretacji tekstu trzeba wziąć pod uwagę 3 aspekty:

- plemienność (rasa), przynależność do narodu, społeczeństwa;

- środowisko (węższa grupa);

- czas, moment historyczny.

·         Taine definiuje biografizm w kategoriach determinizmu; przeniesienie do nauk humanistycznych metod nauk ścisłych à monizm przyrodniczy; determinizm w 2 aspektach: biologiczny (każda rzecz, każda cecha uwarunkowana jest genetycznie) i społeczny (uzależnienie od środowiska, w którym żyjemy).

·         Moment historyczny à periodyzacja literatury, do tego się dąży; pozytywiści jako pierwsi dokonują dość dokładnej periodyzacji epok literatury;

·         Procesualność pisania (rozwój autora z czasem);

·         Utwór literacki ma charakter dokumentalny – mówi nam o czasach, okolicznościach w których powstawał. W formułowaniu się autora znaczenie mają wszystkie dzieła, jakie przeczytał – w interpretacji dzieła trzeba wziąć pod uwagę wpływ innych tekstów.

Piotr Chmielowski propagował teorię Taine’a.

Indywidualizm modernistyczny nie zgadza się na indywidualizm polegający na odrzuceniu biografii autora.

1. Prawa rozwoju (różne wpływy na jednostkę);
2. Wpływ zwyczajów towarzyskich na rozwój autora
3. Dążność, zobowiązania społeczne literatury, jej zadania.

Temperament osoby ma wpływ na jego teksty.

Krytyka biografizmu:

Marcel Proust: biografizm jest bezzasadny, jest wielką pomyłką; odrzuca intencję autora i biografizm jako metodę; istnieje człowiek, który pisze, normalnie żyje i z tego życia bierze materiał do pisania, ale „ja” indywidualne – piszące teksty jest oddzielone od „ja” społecznego; proponuje powrót do aspektu formalnego; krytyka anegdot, plotek o autorze (to mogłoby zdyskredytować samego Prousta jako homoseksualistę); krytykował metody Sainte-Beuve („Portret literaci” - niżej).

Flaubert: praca pisarza u podstaw ma charakter dokumentalny; aby napisać dobre dzieło trzeba się do tego przygotować; konstrukcja postaci literackiej podlega determinizmowi; jak już pisarz się przygotuje, stworzy świat i postać to dzieło odrywa się od pisarza, od jego biografii; trzeba badać styl, tekst; krytykował  Taine’a.

Strukturaliści potępiali biografizm à redukcja tekstu do tego, co pozatekstowe, przenieśli ciężar interpretacji na tekst.

J. Sławiński, Myśl na temat: biografia pisarza jako jednostka procesu historyczno-literackiego (1975):

·         Biografizm jako metoda badań literackich w poł. XX w zostaje zastąpiony przez biografistykę naukową – zbieranie danych na temat autora, a nie interpretowanie tekstu; dają podstawę dla kogoś, kto interpretację dopiero się zajmie;

·         Nowa definicja biografii à to nie żucie autora, ale biografia to łącznik między literaturą jako systemem (historyczno-literackim) a jednym konkretnym dziełem lub łącznik między życiem autora a jego twórczością;

·         Kompendia, np. „życie i twórczość X” à ten model jest zupełnie niezastąpiony, bo traktuje oddzielnie te dwa elementy, a przecież w pewnym sensie one ściśle się ze sobą łączą;

Indywidualność	Typowość
Zdarzeniowość	Strukturalność
Mały czas historii	Duży czas historii
Dokumentalizm	Legendarność
Charakterystyczność	Instrumentalizm
- nie da się tych wszystkich rzeczy, indywidualnych zdarzeń opisać; przypadkowość i ciągłość życia.	- te elementy Sławiński chciał wprowadzić, żeby strukturalizować biografizm; instrumentalne traktowanie biografii.

Charakterystyka biografii w procesie historycznym:

Charakterystyka biografii w procesie historyczno-literackim:

- biografia pisarza (obciążona opozycjami);

- kultura literatury danego czasu i środowiska (krytycy, czytelnicy, stosunek o tradycji);

- tekst (twórczość).