Emulacja(dorównywanie)/imitacja(naśladowanie) – dla rzymian mimesis to imitatio. Naśladować można albo naturę i życie (jak grecy), albo teksty i arcydzieła (teksty greckie). Np. Horacy imituje Safonę, stosując strofę saficką w łacinie (+ podobny temat wierszy). Obok naśladowania próbowano także dorównać Grekom poprzez tehcnikę emulacji – modelowym przykładem jest epos Wergiliusz „Eneida”, który ma dorównać „Odysei” Homera. „Eneida” powstała techniką imitacyjno–emulacyjną i ujawnia myślenie komparatystyczne. Podobnie rzecz miała się w renesancie (np. Kochanowski próbował naśladować, ale i dorównać Horacemu).
Ingenium – naturalna zdolność twórcza (vena, nautra, intellectus, intelligentia, bystrość, umysł, przyrodzenie), czyli wrodzone cechy intelektu i charaktery, a także wtórne – talent, fantazja i geniusz. W dziedzinie estetycznej była to kluczowa własność, odpowiednik rozumu w nauce i logice, czy duszy w teologii oraz intelektu w filozofii. Termin do estetyki wszedł z retoryki. Przymioty ingenium: szybkość, bystrość, przenikliwość, subtelność, obfitość, abstrakcyjność, intuicja, lotność, oryginalność, wynalazczość. Starożytni retorzy uważali ingenium za dar wrodzony. W XVII w. – typ myślenia konceptystycznego (apologie terminu). Wraz z odwrotem konceptyzmu (XVIII w.) ingenium popada w niełaskę.
Imaginacja – władza formowania w umyśle wyobrażeń i obrazów (fantazja, od XVIII w. wyobraźnia). Imaginację łączono albo ze sferą zmysłową (empiryzm, Arystoteles, Tomasz z Akwinu), albo ze sferą świadomości człowieka (aprioryzm, Plotyn, Augustyn). W powiązaniu wyobraźni ze światem widzialnym leżała – zdaniem zwolenników filozofii Platońskiej – jej największa słabość: rozum zajmował się ideami, wyobraźnia jedynie ich niedoskonałymi odbiciami. W renesansie wyróżniano imaginację bierną – wiążącą się z koncepcją sztuki odtwórczej, pozbawionej możliwości kreacyjnych oraz jako imaginację aktywną – kreacyjną. Bacon wyróżnił trzy intelektualne dyspozycje człowieka: pamięć, wyobraźnię i rozum – wyobraźnia była związana z poezją. W staropolskich wypowiedziach o imaginacji jest ona traktowana jako rodzaj szaleństwa, manii i sennych majaczeń. Wyobraźnia jako element psychiki ludzkiej służyła opisowi natury twórcy lub dzieła. W Oświeceniu przeszła na grunt estetyki i zyskała autonomię bez której nie dało się już pisać o poezji. Imaginacja, czyli tzw. wyobraźnia twórcza przejęła w Oświeceniu w teorii poezji te funkcje, które w dawnej wiedzy o twórczości poetyckiej były traktowane jako domena ingenium i inspiracji.
Cudowność – kategoria ta łączy się nierozerwalnie z niektórymi gatunkami, np. z baśnią. W antyku występowała przede wszystkim w eposie, gdzie bóstwa aktywnie uczestniczą w akcji. Tę konwencję przejął epos nowożytny, zastępując bogów mitologicznych chrześcijańskimi, np. Jerozolima wyzwolona T. Tassa. Rozważania o cudowności były jednym z głównych założeń dyskusji teoretycznoliterackich okresu klasycyzmu. Dotyczyły wtedy głównie Raju utraconego J. Miltona. Romantyzm ponownie dopuścił cudowność do literatury, np. duchy w balladach.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz